مروری بر کتاب عربی پیش دانشگاهی - حمید بهاروند

درس 1

علاوه بر علامتهای خاص اسم که جر، تنوین، ندا، اضافه و الف و لام است می‌توان به دو علامت دیگر نیز اشاره کرد:

1ـ مبتدا واقع شدن: علی تلمیذٌ         2ـ داشتن تاء تانیث (تاء گرد): تلمیذة  3ـ سه حرفی وسط ساکن مانند :هِنْد

از علامتهای مخصوص فعل:

1ـ تاء ضمیر : « تَ ـ تما ـ تم ـ تِ ـ تما ـ تن ـ تُ » که به آخر فعل ماضی ملحق می‌شوند.

2ـ نون تاکید: دو قسم است ثقیله و خفیفه      

ثقیله: به همة فعلهای امر و مضارع ملحق می‌شود.

خفیفه: فقط به مثنی و جمع مونث سالم فعلهای امر و مضارع ملحق نمی‌شود.

یکی از اسمهایی که ملحق به جمع مذکر سالم است عقود است که عبارتند از: عشرون، ثلاثون، اربعون، خمسون، ستون، سبعون، ثمانون، تسعون

مونث: بعضی از کلمات مانند فتی، ماء، ثناء علامت مونث دارند ولی مذکر محسوب می‌شوند.

فرق بین مونث مجازی و مونث معنوی: مونث مجازی ممکن است علامت مونث داشته باشد و ممکن است علامت مونث نداشته باشد مانند دار، شمس و شجرة ولی مونث معنوی شرط آن است که علامت مونث نداشته باشد مانند دار و شمس به عبارتی مونث مجازی ممکن است مونث معنوی باشد و بالعکس.

مطابقت فعل با فاعل: جایز است فعل با فاعل مطابقت داشته باشد یا نداشته باشد و به دو مورد از آن اشاره می کنیم:

1ـ هرگاه فاعل مونث حقیقی باشد و منفصل از فعل باشد، مانند: نجحت (نجح) فی المدرسة تلمیذةٌ.

2ـ هرگاه فاعل مونث مجازی باشد و بعد از فعل باشد، مانند: طلعت (طلع) الشمسُ.

 عیِّن الخطأ:

1) یطلعُ الشمسُ/الشمسُ طلعت.                  2) اشتعل النار / النار اشتعلت.      

 3) احترقت الدار / الدار احترق.                    4) تنتصر الثورة / الثورة انتصرت.

درس 2

فقط اسم متصرف به جامد و مشتق تقسیم می‌شود و اسماء غیر متصرف مانند ضمایر و .... مشمول این تقسیم نمی‌شوند.

صفت مشبه: اگر بر رنگ و عیب دلالت کند بر وزن أفعل و مونث آن بر وزن فعلاء است مانند:

رنگ ها:     احمر   اخصر     اصفر      ابیض     اسود      ازرق

              حمراء   خضراء    صفراء     بیضاء     سوداء     زرقاء

عیب ها:      اعوج اعرج     الکن     احمق

               عوجاء   عرجاء    لکناء     حمقاء

عیّن اسم التفضیل:

1) عمیاء                                      2) أعمی                3) دنیا                              4) أصمّ

میّزکلمة «خیر» مشتقاً:

1) بیدک الخیرُ إنک علی کل شیءٍ قدیر.                                           2) و ما تنفقوا من خیرٍ فانّ الله به علیم.

3) و ما تفعلوا من خیرٍ یعلمه الله.                                                      4)عسی أن تکرهوا شیئاً و هو خیرٌ لکم.

درس 3

معرفه و نکره

·        معرفه و نکره مخصوص اسم است.

·        اصل در اسم نکره بودن است و هر اسمی که جزء یکی از اسمهای شش‌گانه معرفه نباشد، نکره است.

·        صله باید جمله خبری باشد و نمی‌تواند فعل امر، نهی، استفهام، دعا، تعجب و قسم باشد.

·        عائد: ضمیری است که در صله است و با موصول از لحاظ جنس و عدد مطابقت دارد و این ضمیر معمولاً ضمیر غایب است.

·        عائد محذوف در دو جملة یاد شده در کتاب مفعول‌به هستند.

کم معرفةً فی هذه الجملة  : لایُری دمه الّآ باللون الأسود.

1) إثنان                                     2) اربع                           3)  خمس                       4)   ثلاثة

عیّن المناسب للفراغ «یعبدُ اللهَ المومنان ِ........ بَشَّرَ ........... بالرضوان»:

1) اللّذان ـ هما                            2) اللتان ـ هما                3) اللذین - هم               4) اللذان ـ ـه

درس 4

·        بعضی از اسم های مبنی عبارتند از اسم اشاره، موصول و عدد مرکب است.

·        مثنای اسم های اشاره، معرب است مانند هذان و هذین، هاتان و هاتین.

·        مثنای اسم های موصول معرب است مانند اللذان و اللذین، اللتان و اللتین.

·        عدد مرکب: از 11 تا 19 است که خود 11 و 19 هم جزء آن محسوب می‌شوند و مبنی بر فتح هستند، ولی عدد 12 اثناعشر و اثنی‌عشر      واثنتاعشرة و اثنتی‌عشرة جزء اول آنها معرب است.

·        فعل ماضی مبنی بر حرکت لام‌الفعل است. ضربتْ مبنی بر فتح  و ضربوا مبنی بر ضم است.

·        فعل امر در صیغه اول یا مبنی بر سکون است مانند اکتبْ یا مبنی بر حذف عله است مانند اهدِ و در سایر صیغه‌ها مبنی بر حذف نون اعراب است.

·        فعل همرا با نون تاکید مبنی بر حرکت لام‌الفعل است یکتبُ یکتبَنّ مبنی بر فتح است و یکتبونَ            یکتبُنّ مبنی بر ضم است.

عیِّن ما لیس فیه اسم موصول:

1)  وفّقْنا لِما تُحبّ و ترضی.                                                 2) لِمَ تقولون ما لا تفعلون.

 3) النبیّ ُ ما کانَ عندهُ شیء ٌ.                                             4) جعنا ما فی الأرض زینة.

درس 5

·        رفع فعل مضارع یا به ضمه است یا به ثبوت نون اعراب

·        رفع به ضمه ممکن است ظاهری باشد مانند یذهبُ یا تقدیری باشد مانند یهدی، یدعو و یخشی

·        نصب فعل مضارع یا به فتحه است یا به حذف نون اعراب

·        نصب به فتحه ممکن است ظاهری باشد مانند ان یذهبَ یا به فتحه تقدیری باشد مانند ان یخشی ولی در یهدی و یدعو نصب ظاهر می‌شود مانند ان یهدیَ و ان یدعوَ

·        جزم فعل مضارع یا به سکون است یا به حذف نون اعراب یا به حذف حرف عله

·        جزم به سکون ظاهری است مانند لم‌یکتبْ و جزم به حذف حرف عله مانند لم‌یهدِ، لم‌یدعُ و لم‌یخشَ

·        هر کدام از فعل شرط و جواب شرط می‌توانند متعدد باشند مانند من‌یتقِ الله یجعلْ لهُ مخرجاً و یرزقْه من‌حیث لایحتسب که یجعل و یرزق هر دو جواب شرط هستند.

عیِِِِِِِِِِِِن الفعل المنصوب:

1) اُدرسوا فتنجحوا.                                                                   2) لم یرضَ الوالدان من التکاسل.

3) ایها الطلاب لیرضَ المعلم منکم.                                                 4) فرقْ تسدْ.

       ما هو الصحیح؟

     1) إن یفعلْ خیراً یلقیَ خیراً.                                                       2) ما تفعلین من خیر ٍ تلقین خیراً.    

     3) متی تفعلْ مِن خیر ٍ تلقی خیراً .                                               4) مَن فعل خیراً لقی خیراً.

    عیّن الصحیحَ:

     1) کیَ تکتبا: مضارعٌ منصوبٌ بالالف                                            2) لایخرجونَ: مضارعٌ مرفوعٌ بالواو

     3) یذهبونَ: مرفوعٌ بالاعراب الفرعیّ                                             4)لن یجلسَ: منصوبٌ بالاعراب الفرعیّ

درس 6

·        جمله اسمیه: جمله‌ای است که از مبتدا و خبر تشکیل می‌شود یا از اسم و خبر نواسخ (کان، انّ، کاد و لای نفی جنس) تشکیل می‌شود.

·        جایز است خبر بر مبتدا مقدم شود، هرگاه خبر شبه جمله باشد و مبتدا معرفه باشد.

·        اصل در خبر آن است که مفرد باشد، و جمله و شبه جمله در مراحل بعدی است.

·        هر شبه جمله‌ای نمی‌تواند خبر باشد مگر آنکه کامل کننده مبتدا باشد.

·        ضمیر فصل ضمیر منفصل مرفوعی است که بین مبتدا و خبر یا بین اسم نواسخ و خبر آنها می‌آید.

ما هو خبر "کان" فی عبارة "کیف کانت مواجهة الشعب لهذه الهجوم.

1) کیف                                2) لهذه             3) مواجهة                       4) لهذه الهجوم

درس 7

·        فعل ماضی، مضارع و امر افعال ناقصه مانند اصبح، اضحی، ظل، صار، مادام و مازال یکسان عمل می‌کنند یعنی اسم آنها مرفوع و خبرشان منصوب است.

·        بعضی فعلها مانند لیس مضارع و امر ندارند و فقط ماضی آن کامل صرف می‌شود.

·        اگر به جمله "انتَ فی‌الصف"افعال ناقصه اضافه شود ضمیر منفصل مرفوع تبدیل به ضمیر متصل به فعل می‌شود یعنی:کنتَ فی‌الصف.

·        چنانچه در صیغه اول فعل امر افعال ناقصه یا صیغه هفتم، سیزدهم و چهاردهم مضارع ضمیر منفصل بیاید اسم آنها محسوب نمی‌شود مانند: کن انت الصادقَ.  انت ضمیر فصل است و نقش ترکیبی ندارد.

·        جایز است خبر نواسخ بر اسمشان مقدم شود در صورتی خبر شبه جمله و اسم آنها معرفه باشد.

·        مای کافه بعد از حروف مشبهه می‌آید که آنها را از عمل خود باز می دارد و اسم بعد ازآن‌ها مبتدا است.

·        در لای نفی جنس شرط آن است که اسم لا نکره باشد و خبر بر آن مقدم نشود.

ماهوالصحیح  بعد دخول "کان " علی جملة " أنا ذو همة."

1) کان أنا ذا همة.                   2) کنت ذا همة.

 3) کنت ذو همة.                    4) کنت ذی همة.

درس8

اغراء به 3صورت می‌آید:

1- اسم منصوب: الکرمَ   2- تکرار اسم: الاجتهادَ الاجتهادَ  3- عطف: الصدقَ و کرمَ الخلقِ

تحذیر نیز به 3 صورت می‌آید:

1- اسم منصوب: الکذبَ  2- تکرار اسم: الکذبَ الکذبَ  3- عطف: ایاکَ (نفسکَ) و الکذبَ

مفعول مطلق: گاهی از مواقع فعل آن حذف می‌شود مانند: صبراً، اجتهاداً، حمداً، شکراً، سبحان‌الله، معاذالله، جداً، حقاً، ایضاً، کثیراً و.... مشروط به آنکه ترکیب دیگری نداشته باشند.

شکراً اگر در اول جمله باشد مفعول مطلق است ولی اگر در وسط جمله باشد مفعول له است.

     عیّن المفعول المطلق:

     1) إعملی الحسنات صادقة.             2) لا تحسبی خیرک کثیرا .ً                

     3) ان عملهم فی الدنیا شکراً.           4) سبحانک  آمنّا بک شاکرین.

   درس 9

حال

   حال بر دو قسم است: مفرد و جمله

جمله نیز یا فعلیه است یا اسمیه به شرط آنکه با ضمیر یا واو یا  با هر دو به صاحب حال مرتبط باشد مثال:

شاهدتُ أخی یلعب بالکرة. یلعبُ حال جمله فعلیه است که با ضمیر مستتر هو به صاحب حال که أخی است، مرتبط است.

خرج الطلاب من المدرسة والکتب بایدیهم. جمله الکتب بایدیهم حال جمله اسمیه است که هم با واو و هم با ضمیر هُم به الطلاب که صاحب حال است مرتبط شده است.

ما هو صاحب الحال فی هذه العبارة:      نقول للأعداء مطمئنین : لا نستسلم أمام الضغوط .

1) نحن المستتر                           2) الأعداء                 3) مطمئنین               4) لا نستسلم أمام الضغوط.

ما هو الصحیح فی تکمیل الفراغ :      بقیتُ أمام المدرسة ....... لک.

1) منتظرة                                   2) منتظرین             3) منتظرات                4) إنتظاراً

درس10

مستثنی

مستثنی به "غیر" مضاف‌الیه و مجرور است ولی اعراب کلمه غیر مانند اسم بعد از الّا است مانند:

نجح الطلابُ الّا الکسلانَ .                نجح الطلابُ غیرَ الکسلانِ.

 اعراب غیر همان اعراب الکسلانَ است و اسم بعد از غیر(الکسلانِ) مضاف‌الیه و مجرور است

ما نجح الّا المجتهدُ.                       ما نجح غیرُ المجتهدِ.

اعراب غیر همان اعراب المجتهدُ است و اسم بعد از غیر(المجتهدِ) مضاف‌الیه و مجرور است

ما هو المناسب للفراغ:       ما دخلت الصف ........... .

1) غیرُ التلمیذاتِ                   2) غیرَ التلمیذاتَ        3) غیرُ التلمیذاتُ                 4) غیرِ التلمیذاتِ

درس11

مضاعف

فعل ماضی مضاعف ادغام نمی‌شود هنگامی که به تاء فاعل یا نا یا نون جمع مونث متصل شود.

منظور از تاء (تَ ـ ت ِ ـ تما ـ تم ـ تنّ ) است.

فعل ماضی و مضاعف ادغام می‌شود هنگامی که به الف مثنی و واو جمع مذکر متصل شود.

منظور از الف مثنی و واو جمع مذکر صیغه‌های 2، 3 و 5 است

و صیغه 1 و 4 نیز ادغام می‌شود.

پس در فعل ماضی 5 صیغه اول ادغام می‌شوند و 9 صیغه بعد ادغام نمی‌شوند.

مضارع و امر ادغام نمی‌شوند هنگامی که به نون جمع مونث متصل شوند.

مضارع و امر ادغام می‌شوند هنگامی که به الف مثنی و واو جمع مذکر و یاء مخاطب متصل شود.

پس در فعل مضارع فقط دو صیغه جمع مونث ادغام نمی‌‌شود و 12 صیغه دیگر ادغام می‌شود.

 فعل امر صیغه، فقط صیغه جمع مونث ادغام نمی‌شود.

ما هو نوع الفعل ل‍ "استعنّا ":    

     1) المهموز                             2) الاجوف                3) المضاعف                4) الناقص

درس12

اسالیب الجمله

جمله خبری: جمله خبری یا اسمیه است یا فعلیه مانند:

اسمیه: شعبُ ایرانَ لایستسلمُ امامَ الطغاة.

فعلیه: لایستسلمُ شعبُ ایرانَ امامَ الطغاة.

جملاتی که با نواسخ (کان ـ کاد ـ انّ ـ لای نفی جنس) شروع می‌شوند، اسمیه محسوب می‌شوند و معمولاً جمله خبری محسوب می‌شوند.

جملاتی که با فعل امر یا نهی شروع می‌شوند جمله خبری محسوب نمی‌شوند بلکه جمله طلبی نامیده می‌شوند مانند:

اطلبْ المجدَ ولا تکسلْ.

عین العبارة التی ماجاء فیها الجملة الاسمیة.

1-کان الشهید وفی بعهده.                          2- الشهید وفی بعهده.

3- وفی الشهید بعهده.                               4-وفاءالشهید بعهده یسیر.

                                     حمید بهاروند