نقد و بررسی عربی پیش دانشگاهی - جواد ظهرابی شهرستان الیگودرز

باسمه تعالی

متن درس: درسطر اول امراًة را می توان مفعول به اول مؤخّریا بدل برای مثلاً درنظرگرفت . کلمه اِذمفعول فیه یامفعول به برای فعل محذوف اُذکرمی باشد.

جمله اِن کانَ خصِیصاچون پس ازواو آمده وپس ازإن فعل ماضی آمده جمله وصفیّه است ونیازبه جواب شرط ندارد.

درجمله لما کانت مؤمنةً طائعةً (چون مشتق است خبردوم است ) یعنی(خبربرای قوله)

مِثل (درمفهوم نکره است هرچنددرظاهر معرفه است) العقابَ (مفعول به استحقّوا است چون باذلک هم اعراب نیست که عطف بیان باشد)

اربعُ (غیرمنصرف نیست چون مفهوم وصفی ندارد) درقسمت فوائد نحوبدل است برای ان یکون که نائب فاعل است .

تمرین اول شماره 4 (للمستعمرین خبرمقدًم وقلوب مبتدی مؤخر است.

تمرین اول شماره 5 (الصحة والامان بدل برای نعمتان هستند.

درمتن اصنع تمرین پنجم خطوةً مفعول به یا مفعول مطلق عددی است چون ازنظرجنس با تقدّم برابری میکند.

درس دوم (متن درس ) (ایً مفعول فعل تطلب می باشد) ایًُ مبتدا ومرفوع است

رجلٍ درمفهوم انسان است . کثیراً مفعول مطلق است . اذاترفًع ظرف متضمن شرط است . حزار اسم فعل است وان یتسلًط مفعول آن است.

تمرین اول شماره 2 بقریبٍ خبرمفرد وباء زائده است . تمرین اول شماره 5 ویل مبتدای دعائی ونکره که مجوزدارد. مبینٍ اسم فاعل درمفهوم صفت مشبهه است. تمرین دوم شماره 3 الاسلامیًة یاء نسبت گرفته است مشتق نیست ولی مفهوم وصفی دارد شماره 4 أنً أحداً مصدرمؤوّل ونائب فاعل است شماره 5 والذنب لیس له (جمله حالیه است ) مظلوم فاعل فعل تامّ کان است تمرین چهارم عدی جمع عدوً وصفت مشبهه واسم مقصوراست.

درس سوم صفواً درمتن درس تمییزاست . تمرین اول شماره2 کلّ جانشین مفعول مطلق است  شماره 3 نهدی فعل دو مفعولی است که هم مفعول اول وسبل مفعول دوم است .شماره 5 رأس مبتداوعلی قناةٍ خبرآن است وترفع جمله وصفی است.

درس چهارم متن درس هناک هرگاه پس ازآن اسم بیاید معنای وجودداشتن دارد.

بدلها مفعول فیه است بحدًة حال ازنوع شبه جمله است .لدی مبنی برسکون است .

مرًة ً مفعول مطلق عددی است . ویل اسم فعل است. سیًد صفت مشبهه است.

اذاکان............ فلا........... پس ازاذا ف دارای مفهوم شرط است. صرخةً مفعول مطلق بیانی است. وصلت جمله وصفیه است.

تمرین اول شماره 1 صفّاًحال مؤوّل به مشتق است. شماره5 تمرین دوم شتّی اسم مفرداست وجمع آن شتیت است.

درس پنجم  متن درس اشهرمفعول فعل نقل می باشد .غیر صفت است حسبک مبتدا وان تعلم مصدرمؤوّل وخبراست. المؤلّف صفت کتاب است صناعة خبربرای مبتدای محذوف است. کامل التکوین اسم مشتق مضاف کسب تعریف نمی کندوفقط اضافه لفظی است بنابراین صفت است.

تمرین اول مرحاً حال مشتق وصفت مشبهه است.افٍ فاعل آن همیشه ضمیرمستتراست.

تمرین پنجم عیّن اعراب شماره 5 ما ما شبیه به لیس است.

دریتمنّی عائد صله که ضمیره است محذوف است.درلاتشتهی عائدصله ه محذوف است.درتمرین ششم لی خبرماوحیلة اسم ما شبیه لیس است. علّنی دراصل لعلّنی بوده است.مشیة مفعول مطلق نوعی است. أوفی منادای مضاف وتقدیراً منصوب است.

أیّ داءٍ مبتدا است وخبرآن محذوف است. اشفی جواب فعل طلبی است که به دلیل ضرورت شعری مجذوم نشده است . هکذا خبرمقدّم وعقبی مبتدای مؤخّراست. فی الکذب خبرمقدّم لیس وسوی اسم لیس است.

درس ششم ها بعدازاجتمعنا حرف تنبیه است. هنا مفعول فیه است . المرض بدل است . أنَّ السلفَ مفعول به است.قدماً مفعول فیه است.هذاهوالرأی...... هو ضمیرشأن است.الاسد بدل است. الیکم اسم فعل است.رأیی مفعول الیکم است.

کم خبریه ومفعول به است. خطفاً مفعول مطلق است.ملتفاً حال مفرداست.حاشاک مفعول وأن تختارها مصدرمؤوّل وفاعل است. مالک مبتداوخبراست. مستریحاً حال منصوب است طریحاً حال ومنصوب است. من مسّ من مبتدا ومحلاًٍٍ مرفوع است.دمه ابیحا مبتدا وخبر وجواب شرط است. اکل مصدرومال مفعول است. یکون شفاء نا جمله وصفی است.هیّا فعل وفاعل است.

تمرین اول شماره 3 تهزّدوم خبراست. ابقی اسم تفضیل ومبتدا است. وما خبراست. المعارفُ أسُّه مبتدا وخبر وجمله صله است. العلمُ مبتدا وحائطًُ خبراست .

متن درس هفتم جداّ مفعول مطلق است.حافیة حال مفرد قدمیها مفعول به است. خوفاً مفعول له است. کانت مسرعة جمله وصفی است. تبحث جمله حالیه است. وماباعت جمله حالیه است. حتّی به معنای الّا است. علبةً مفعول است. العجوز صفت برای جدّة است.الّتی صفت دوم است طیبةً حال وحنوناً حال است. مع ظرف است.

اکثرحال است . وجمالاً تمییزاست. معاً حال است. عالیاً حال است. حیث ظرف است.

تمرین اول شماره 6 بینَ خبرمقدّم حجابُ اسم مؤخّرلیس است.دائماً مفعول فیه است. شرفاً مفعول له است. من مفعول است .

تمرین دوم شماره 1 اِن مخففه جانشین انّ واسم آن ضمیر محذوف ه ویکاد خبر آن است. شماره 3 کلّ مبتدا من مضاف الیه یرتجی خبراست. شماره 6 یکون وراء ه فرج قریب خبراست . تمرین چهارم  مجانین جمع مجنون است.

الرشید مشتقی است که علمیّت یافته می تواند عطف بیان باشد. ثلاث جانشین مفعول مطلق است.من خبر هذا مبتدا است.

کلا لفظ مفرد ودرمعنای مثنی است. اعراب آن مثنی است . ومبتدا ومضاف به ضمیر است.

درارتباط با نقد وبررسی درس نهم دوره پیش دانشگاهی موارد                           ذیل قابل تذکر بوده ومیتوان درباره ی آنها توضیحاتی به شرح ذیل ارانه داد .

در عنوان درس ( شعر)به نظر میرسد توضیح این مطلب مفید فایده باشد که کلمه

( علو)مبتدای موخر بوده وخبر مقدم آن ( لک)محذوف میباشد واصل جمله" لک علوفی الحیاه " میباشد در بیت اول شعر لحق مبتدا وتک احدی که خود یک جمله اسمیه است ومرکب از مبتدا (تلک)وخبر ( احدی )است خبر برای لحق ومحلامرفوع است  دربیت دوم کلمه ( ندا)مضاف الیه برای وفود وتقدیرا مجرور است  در بیت سوم کلمه خطیبا حال مفرد است و در بیت بعد ( علا)مفعول به وتقدیرا منصوب است در بیت بعد اصاروا فعل تام محسوب شده وکلمات الجو وقبر به ترتیب مفعول به اول ومفعول به دوم  میباشند ودر مصرع دوم این بیت ( ثوب) مفعول برای فعل استعاضوا میباشد در بیت بعد ( ترعی)فعل مجهول ونایب فاعل آن ضمیر مستتر انت است و در محل حال قرارگرفته ومحلا منصوب است  در بیت بعد کلمه ( النیران)نایب فاعل فعل توقد محسوب میشود ودر مصرع دوم این بیت کلمه ( کذلک)که جار ومحلا مجرور است به عنوان خبر مقدم کان محسوب میشود وکلمه "ایام"نیز مفعول فیه است ودر بیت بعد کلمه ( قبل)بدلیل آنکه مضاف الیه آن حذف شده است مبنی است وزید مبتدا و علا خبر بوده است وباهم یک جمله وصفیه برای موصوف مطیّه محسوب می شود.

در توضیحات حال وتمییز میتوان به موارد ذیل که وجوه اتفاق وافتراق حال تمییز رابیان می کند اشاره کنیم .

حال وتمییز در اینکه هر دو اسم ونکره ومنصوب وبرطرف کننده ابهامند باهم اتفاق دارند اما در موارد ذیل با هم متفاوتند .

الف)حال جمله وظرف هم می تواند باشند ولی تمییز جز اسم نمی تواند باشد

ب) حال بیان کننده شکلها وتمییز بیان کننده ذات هاست .

ج)حق حال مشتق وحق تمییز جامدبودن است البته گاهی خلاف آن نیز ممکن است که این مطلب قیاسی است.

در قسمت تمرینات تمرین اول شماره (1)به نظر می رسد که کلمه مقیلاً اسم مکان است مصدر قیلوله می باشد هر چند احتمال مواردی چون اسم مفعول ویا مصدر میمی را نیز می توان برای آن درنظر گرفت در شماره (3)کلمه ذره مضاف الیه است ولی به نظر میرسد مفهوم تمییز نیزدر آن وجود داشته باشد وکلمه خیرا نیز تمییز می باشد در شماره (5)چون کواکب وشمس وقمر در مفهوم انسانند ضمیر "هم" جانشین آنها شده وساجدین برای آنها به کار رفته است درشماره (6) ثبات و جمیعا حال میباشد (7)کلمه ((من))خبر برای اسوأ ومحلا مرفوع است در تمرین ثالث(( لاعبین))که حال مفرد است ذو الحال آن  السماء و الارض وما........ می باشد . ودر تمرین السادس در بیت اول ((ایُّ))منادی وهذا عطف بیان است و الشاکی صفت وکلمه (ما)خبر و(داءُ) مبتدای مؤخّراست وکلمه کیف خبر مقدم وعلیلا خبر غدی می باشد ودر بیت دوم کلمه ثقیل صفت برای عب ءُ می باشد . در بیت ششم السبیلا مفعول به برای فعل محذ وف ملکوا می باشد ودر بیت بعد مصرع دوم ((الوجودَ))مفعول اول و جمیلًا مفعول دوم است.

در ضمن در تمارین درس نهم از حال (جمله اسمیه , فعلیه )کمتر استفاده شده است در حالی که اهمیت آنها بیش از حال مفرد است وعموما دانش آموزان در فهم حال به صورت جمله مشکل بیشتری دارند .

وحال جامد به تاویل مشتق نباید مطرح شود چون در درس ها مورد نظر نیست مانند فانفروا ثبات (ثبات جمع ثبه)تمرین اول جمله 8

در تمرین اول جمله 6 چون عامل های فاعل ومفعول حذف شده است لذا این گونه تمارین باید حذف شوند .

ترجمه این درس متناسب با وقت کلاس است واز بهترین درس ها از نظر ترجمه درکل کتاب پیش دانشگاهی میباشدوبرای دانش آموز خسته کننده نمی باشد .وبا توجه به این که در دوره متوسطه بیشتر ترجمه تعلیمی است ودر دوره پیش دانشگاهی باید بیشتر از پایه های دیگر ترجمه ی متن  دروس به دانش آموز واگذار گردد بنابراین انتخاب متن خیلی مناسب نیست زیرا فقط مدح و ستایش صرف بوده ونکات اخلاقی زیادی را در بر ندارد و اصولا چون ترجمه اشعار عربی به فارسی از ظرافت شعر می کاهد لذا اگر نظر به انتخاب شعر هم بوده است اشعار شاعران معاصر از جمله احمد شوقی مناسب تر می باشد علاوه بر آن قواعد حال وتمییز زیا د در متن دیده نمیشود به جز چند مورد زیرا انتخاب متونی که قواعد همان درس در آن گنجانده شود برای دانش آموز ایجاد انگیزه  می کند .

با توجه به اینکه نانب فاعل ، مضاف الیه ومجرور به حرف جر هم می تواند صاحب حال  باشد ودر تمرینات عبارت خلق الانسان ضعیفا آمده است در قواعد درس بهتر است به آن اشاره شود .

در دسته بندی اعراب تمییز بهتر است به صورت زیر باشد

1- منصوب          2-مجرور به مضاف الیه       3- مجرور به من بیانیه و در اعداد 3تا10 به خاطر مضاف الیه بودن مجرور است .

نقدو بررسی درس دهم

برای اینکه درسها مفهومی تر شوند بهتراست از متن ها ودرک مطلب هایی استفاده شود که قواعد درس در آن وجود داشته باشد

متن درس از لحاظ کمی متناسب با وقت کلاس بوده وجزء بهترین دروس از نظر ترجمه در کل کتاب پیش دانشگاهی می باشد وبرای دانش آموز خسته کننده نمی باشد وتقریبا از تمارین مختلف ومتنوعی استفاده شده است اما بین متن درس وقواعد درس ارتباط وجود ندارد که برای تمرین وتکرار نمی توان قواعد را در متن اجراکرد زیرا متن انتخاب شده دردرس بیشتر مطالب باب تحذیر و اغراء را در بر دارد

در خصوص مستثنی مفرغ توضیحات کافی نمی باشد با توجه به تابع بودن مستثنی مفرغ وناقص بودن کلام قبل از آن توضیح لازم است.

 سر گروه عربی متوسطه شهرستان الیگودرز

جواد ظهرابی